نگاهی به فیلم «پرویزخان»

حرکت برخلاف جریان آب

«پرویزخان» حاصل استفاده درست و سنجیده از یک سوژه گمنام در این زمانه، اما دارای ظرفیت دراماتیک بالا برای سینماست که به نتیجه مدنظر نیز واصل شده است.

یکی از غافلگیری‌های چهل و دومین جشنواره فیلم فجر، فیلمی از یک جوان ناشناخته و به اصطلاح فیلم اولی به نام «علی ثقفی» است که از عرصه فیلم کوتاه، به دنیای سینمای بلند حرفه‌ای گام گذاشته است. او یکی از دوست داشتنی‌ترین فیلم‌های سال‌های اخیر سینمای ایران را ساخته است. فیلمی در ژانر بیوگرافیک (زندگینامه‌ای) و در زیرژانر ورزشی که البته به برخی از حوادث و مسائل سیاسی تاریخ معاصر ایران نیز می‌پردازد.

داستان فیلم «پرویزخان» با یک مسابقه فوتبال شروع می‌شود. یکی از مسابقات تیم ملی فوتبال ایران در اوائل دهه 60 با یک سرمربی اصولگرا و منضبط به نام پرویز دهداری که خودسری و بی‌اخلاقی بازیکنان را تحمل نمی‌کند. درنتیجه این بازیکنان نیز نامه‌ای را مبنی بر استعفا از بازی در تیم ملی امضا می‌کنند. مربی، ناچار برای ادامه فعالیتش سراغ کشف استعدادهای جدید در نقاط دور و نزدیک می‌رود و تیم جدیدی را درست می‌کند. از طرفی هم برخی مقامات و نمایندگان مجلس به خاطر این کار، پرویز دهداری را تحت فشار قرار می‌دهند. اما دهداری با تکیه بر نسل جدید، یک حماسه بزرگ خلق می‌کند.

اولین اتفاق در فیلم «پرویز خان» رفتن سراغ یک سوژه است که روزگاری در صدر اخبار و مسائل بود اما احتمالا برای نسل امروز ناشناخته است. این سوژه، پرویز دهداری، فوتبالیست و سرمربی تیم ملی فوتبال ایران در دوره ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی است که به «معلم اخلاق» هم شهرت یافته بود. در این دوران که چهره‌های مشهور و به اصطلاح سلبریتی‌ها میدان‌دار عرصه‌های هنری و رسانه‌ای و ورزشی هستند، رفتن سراغ شخصتی چون مرحوم پرویز دهداری که سلوک و رفتاری متضاد با اغلب سلبریتی‌ها را دارد، نوعی حرکت برخلاف جریان آب هم محسوب می‌شود. این فیلم به طور غیرمستقیم برای خود اهالی ورزش هم آموزنده است و به آن‌ها راه‌های موفقیت را نشان می‌دهد. نظم و انضباط و تکیه بر اصول اخلاقی و گذشتن از فرد به نفع جمع و مبارزه با بازیکن سالاری و خودمحوری و ... از عوامل رسیدن پرویز دهداری به هدفش در این داستان است و اتفاقا عدم پایبندی به همین اصول، موجب شکست و ناکامی تیم‌های ورزشی می‌شود.

فیلم‌های ورزشی عموما آثار موفق و خوبی از آب در نمی‌آیند، به این دلایل که اولا چنین فیلم هایی هر مخاطبی را جذب خودشان نمی‌کنند. به طور مثال، اکثر بانوان به دلیل عدم علاقه به رقابت‌های ورزشی عملا از رده تماشاگران بالقوه چنین فیلم‌هایی خارج می‌شوند و خیلی آقایان هم رغبت چندانی به تماشای فیلم‌هایی درباره موضوعات ورزشی ندارند. ثانیا، بازسازی یک مسابقه ورزشی مثلا یک بازی فوبتال در یک فیلم، کار دشواری است و به طور معمول، نمی توان چنین مسابقاتی را عین نمونه واقعی و به صورت باورپذیر شکل داد. به همین علت‌ها نیز خیلی از فیلم‌های ورزشی در سینمای ایران و جهان، ناشناخته هستند و محبوبیت بالایی ندارند.

اما اولین اتفاق در فیلم «پرویزخان» این است که از یک فیلم صرفا ورزشی فراتر رفته و کشمکش‌های اجتماعی و خانوادگی بر فیلم غالب هستند.ماجرای پرویز دهداری و همسر و دخترش، یک خورده پیرنگ قوی و گرم است که به فیلم، روح و حال و هوایی دلپذیر بخشیده است. درنتیجه «پرویزخان» از معدود آثار سینمای ما در دو دهه اخیر است که در آن یک خانواده کامل و الگو با روابط درست و دقیق ترسیم شده است. به ویژه رابطه پدر و دختری فیلم، هم از نظر فرهنگی و هم از لحاظ دراماتیک دارای ارزش وافری است.

موقعیت‌های ورزشی فیلم نیز بد نیستند. بازسازی صحنه‌های مربوط به بازی‌های تیم ملی، اگرچه خیلی واقعی نیستند، اما دور از باور هم به نظر نمی‌رسند و قابل قبول ارزیابی می‌شود. فضای کمپ تیم ملی و بازیگرانی که در نقش فوتبالیست‌های واقعی انتخاب شده‌اند نیز با مابه‌ازاهای بیرونی، شباهت و همسانی زیادی دارند. به خصوص بازیگر نقش احمدرضا عابدزاده، انتخاب درستی است و به این نقش جان بخشیده است.

این هم که فیلم به شرایط اجتماعی و سیاسی دوره خودش بی‌تفاوت نبوده از نقاط قوت فیلم است. فعالیت گروهک‌ها و تلاش آن‌ برای جذب افراد محبوب و مردمی، زد و بندها و روابط خاص برخی فعالان سیاسی با بعضی فوتبالیست‌ها، تأثیر مسابقات فوتبال بر رخدادهای جنگ تحمیلی و ... همه در این فیلم مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از موضوعات خوب فیلم که البته خیلی گذرا به آن پرداخته شده، فساد در فوتبال است. اینکه چگونه خروج فعالیت‌های ورزشی از مدار حرفه‌ای و اخلاقی‌شان موجب نزول و انحطاط این عرصه می‌شود، بخشی از روایت فیلم را تشکیل می‌دهد. در فیلم می‌بینیم که نتیجه تعامل‌های غیرحرفه‌ای، ظهور طبقه‌ای نوکیسه از فوتبالیست‌ها بود. یعنی دقیقا چیزی که پرویز دهداری با آن مبارزه می‌کرد و به خاطر کم توجهی به آن، به فوتبال حرفه‌ای ما ضربه‌ها وارد شد.

از دیگر برجستگی‌های فیلم «پرویزخان» بازی پرویز پورصمیمی در نقش مرحوم دهداری است. پورصمیمی که سال گذشته در فیلم ضدملی «برادران لیلا» بازی کرده بود، این بار در فیلم و نقشی کاملا متفاوت ظاهر شده است و بازی در نقش یک قهرمان ملی و جلوه‌گری در فیلمی ملی را تجربه کرده است که یکی از برترین بازی های کارنامه پورصمیمی به حساب می‌آید.

این مطلب در نشریه «سینما رسانه» منتشر شده است.